ไข่มดแดง ในภาคอีสาน มีช่วงไหน ทำอะไรกินได้บ้าง | บทความโดย ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล พอพูดคำว่า “ไข่มดแดง” กลายเป็นสิ่งที่ทุกคนรู้กัน ในฐานะที่เป็นอาหารจากธรรมชาติที่ขึ้นชื่อของประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคอีสาน จริงไหมคะ? เพราะไม่เพียงแต่เป็นวัตถุดิบในการปรุงอาหารรสเลิศเท่านั้น แต่พอพูดถึงเกี่ยวกับวงจรชีวิตและช่วงเวลาที่สามารถพบเจอได้ไข่มดแดงได้นั้น ก็ยังมีความน่าสนใจอยู่ไม่น้อย เนื่องจากไข่มดแดงไม่ได้มีให้เก็บเกี่ยวได้ตลอดทั้งปี หากแต่มีช่วงเวลาที่เหมาะสมซึ่งสัมพันธ์กับฤดูกาลและการขยายพันธุ์ของมดแดง ซึ่งหลายคนยังไม่รู้เรื่องนี้และมองภาพไม่ออก ซึ่งนอกเหนือจากช่วงเวลาไหนสามารถพบไข่มดแดงได้แล้ว ในบทความนี้ผู้เขียนยังจะส่งต่อเกี่ยวกับการการนำไปปรุงอาหารด้วยค่ะ ว่ารสชาติของไข่มดแดงนั้นเป็นยังไง ทำไมถึงเป็นอีกหนึ่งเสน่ห์ที่ดึงดูดผู้บริโภคได้ ดังนั้นเพื่อให้ผู้อ่านได้เข้าใจและเข้าถึงเสน่ห์ของวัตถุดิบธรรมชาติชนิดนี้มากยิ่งขึ้น ต้องอ่านต่อให้จบค่ะ กับข้อมูลที่น่าสนใจดังต่อไปนี้ คุณผู้อ่านรู้ไหมคะว่า ไข่มดแดงถือเป็นผลผลิตจากธรรมชาติที่มีคุณค่าทางอาหารและเป็นที่นิยมบริโภคในหลายภูมิภาค โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้านของเรา ที่โดยทั่วไปแล้วช่วงเวลาที่เหมาะสมที่สุดในการเก็บไข่มดแดง คือ ช่วงฤดูร้อนต่อเนื่องไปจนถึงต้นฤดูฝนค่ะ ก็จะประมาณเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคมหรือมิถุนายน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นก็ขึ้นอยู่กับสภาพอากาศและภูมิประเทศของแต่ละพื้นที่ด้วย ซึ่งในช่วงเวลาดังกล่าวมดแดงจะสร้างรังใหม่และวางไข่เป็นจำนวนมาก ทำให้มีปริมาณไข่มดแดงให้เก็บเกี่ยวได้มากที่สุด นอกจากนี้ไข่มดแดงในช่วงนี้มักจะมีขนาดใหญ่ อวบอิ่ม และมีรสชาติอร่อยกว่าในช่วงอื่นๆ ของปีค่ะ และวิธีการที่จะทำให้ได้ไข่มดแดงมา คนแถวนี้เรียกกันว่า “การแหย่ไข่มดแดง” ค่ะ โดยหลายคนยังไม่รู้ว่า การแหย่ไข่มดแดงเป็นวิถีชีวิตดั้งเดิมของชาวอีสานที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน ซึ่งไม้แหย่จะเป็นไม้ยาวๆ ที่มีตะกร้าหรือถุงผ้าผูกติดอยู่ที่ปลายไม้ เพื่อใช้สอยรังมดแดงลงมา ที่ในตอนหลังมาก็ได้มีการประยุกต์ใช้อุปกรณ์หลายอย่างตามแต่จะสะดวก เช่น หวด และยังจำเป็นต้องมีครุหรือถังก็ได้ โดยอุปกรณ์อย่างหลังนั้นเราใช้สำหรับใส่น้ำเปล่า เพื่อรองรับรังมดแดงที่สอยลงมาค่ะ และยังมีอุปกรณ์อื่นๆ ที่จำเป็นด้วย เช่น หมวก เสื้อแขนยาวและกางเกงขายาว เพื่อป้องกันมดแดงกัด และการไปหาแหย่ไข่มดแดงของคนอีสาน มีขั้นตอนดังนี้ค่ะ การหารังมดแดง: ชาวอีสานจะสังเกตหารังมดแดงตามต้นไม้สูงๆ เช่น ต้นมะม่วง ต้นจิกและต้นไม้ป่าอื่นๆ การสอยรังมดแดง: ใช้ไม้แหย่สอยรังมดแดงลงมาให้ตกลงในครุหรือถังที่ใส่น้ำหรือรองรับไว้ การแยกไข่มดแดง: ใช้ผ้าขาวบางกรองแยกไข่มดแดงออกจากตัวมดและเศษรัง โดยการคนในน้ำ การทำความสะอาด: นำไข่มดแดงที่ได้มาล้างน้ำให้สะอาด แล้วนำไปประกอบอาหารตามที่ต้องการ นอกจากการแหย่รังมดแดงในช่วงฤดูร้อนและต้นฤดูฝน จะเป็นช่วงที่มดแดงมีไข่มากที่สุดแล้ว ช่วงเวลาที่เหมาะสมต่อการเลือกแหย่รังมดแดงที่มีขนาดใหญ่และมีไข่เยอะๆ ด้วยค่ะ โดยในสถานการณ์จริงนั้น การแหย่ไข่มดแดงไม่เพียงแต่เป็นการหาอาหารเท่านั้น แต่ยังเป็นกิจกรรมที่สร้างความสนุกสนาน และสานสัมพันธ์ในครอบครัวและชุมชนอีกด้วย เพราะบางคนก็มีคู่หูที่ไปด้วยกันได้ดีถ้าพูดถึงการแหย่ไข่มดแดงค่ะ ความนิยมในการบริโภคไข่มดแดงในภาคอีสานนั้น เป็นวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของผู้คนมาอย่างยาวนาน และปัจจัยสำคัญอย่างแรก คือ ความอุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาติในอดีตค่ะ ซึ่งพื้นที่ป่าและเกษตรกรรมในภาคอีสานเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของมดแดงจำนวนมาก ทำให้การหาและเก็บไข่มดแดงเป็นเรื่องปกติและเข้าถึงได้ง่าย ดังนั้นไข่มดแดงจึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของอาหารตามฤดูกาลที่ผูกพันกับวิถีชีวิตของผู้คน ที่สามารถให้คุณค่าทางโภชนาการตามธรรมชาติได้ ซึ่งมีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตในสภาพแวดล้อมที่อาจมีการขาดแคลนอาหารบางอย่างในบางช่วงเวลานะคะ นอกจากนี้รสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ของไข่มดแดง ยังเป็นสิ่งที่ถูกปากและเป็นที่ชื่นชอบของชาวอีสานด้วยค่ะ และอีกปัจจัยหนึ่งที่ส่งเสริมความนิยมในการบริโภคไข่มดแดง ก็น่าเป็นในเรื่องของบทบาททางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาท้องถิ่น เพราะไข่มดแดงไม่ได้เป็นเพียงแค่อาหาร แต่ยังเชื่อมโยงกับความรู้และทักษะในการหาของป่า การสังเกตวงจรชีวิตของมดแดง และการนำมาปรุงอาหารที่สืบทอดกันมาในครอบครัวและชุมชน จนทำให้เมนูอาหารที่ทำจากไข่มดแดง เช่น ยำไข่มดแดง แกงผักหวานใส่ไข่มดแดง หรือห่อหมกไข่มดแดง กลายเป็นอาหารพื้นบ้านที่มีรสชาติเป็นเอกลักษณ์ และเป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายมาจนถึงปัจจุบัน และถ้าจะพูดว่าการบริโภคไข่มดแดงเป็นการสืบสานวัฒนธรรมอาหาร และภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวอีสานไปพร้อมกัน ก็คงจะไม่ผิดค่ะ ไข่มดแดงมีรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ค่ะ แต่ก็ขึ้นอยู่กับช่วงเวลาและวิธีการปรุงด้วย แต่โดยทั่วไปจะมีรสชาติตามธรรมชาติ ดังนี้ มัน: ไข่มดแดงมีรสชาติมันคล้ายเนยหรือไข่แดง เปรี้ยว: มีรสเปรี้ยวเล็กน้อย ซึ่งเป็นรสธรรมชาติของมดแดง เค็ม: มีรสเค็มเล็กน้อยจากธรรมชาติ กรุบ: เมื่อเคี้ยวจะมีสัมผัสกรุบกรอบ และจากที่ผู้เขียนได้เคยลองหลายเมนูจากไข่มดแดงมาแล้ว จริงมากค่ะ ที่ว่าไข่มดแดงเป็นอาหารที่มีรสชาติอร่อยและเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ซึ่งความอร่อยนั้นขึ้นอยู่กับความชอบส่วนบุคคลด้วย ที่โดยทั่วไปแล้วผู้ที่เคยรับประทานไข่มดแดงมักจะให้ความเห็นในเชิงบวกค่ะ โดยไข่มดแดงสามารถทำได้หลายเมนู ซึ่งบางส่วนผู้เขียนด้พูดถึงแล้วก่อนหน้า และเรายังสามารถทำไข่เจียวใส่ไข่มดแดงได้ด้วยนะคะ ซึ่งเป็นอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง ดังนั้นหากคุณผู้อ่านเป็นคนชอบลองอาหารรสชาติใหม่ๆ ไข่มดแดงอาจเป็นตัวเลือกที่น่าสนใจอีกหนึ่งตัวอย่างค่ะ ซึ่งการผสมผสานกับความมันจากไข่มดแดง เพื่อทำเมนูต่างๆ ที่ทำให้ได้เนื้อสัมผัสที่กรุบกรอบเมื่อเคี้ยว จะทำให้เกิดประสบการณ์การรับประทานที่แปลกใหม่และน่าจดจำค่ะ นอกจากนี้ไข่มดแดงที่สดใหม่ยังมีกลิ่นหอมอ่อนๆ ที่ชวนรับประทานยิ่งขึ้นด้วย อย่างไรก็ตามความอร่อยของไข่มดแดงยังสามารถเปลี่ยนแปลงไปได้เล็กน้อยขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ เช่น ชนิดของพืชที่มดแดงทำรัง สภาพแวดล้อม และช่วงเวลาในการเก็บเกี่ยว บางครั้งอาจมีความขมเจือปนเล็กน้อย แต่โดยรวมแล้วรสชาติเปรี้ยวอมหวาน มันกรุบกรอบถือเป็นเสน่ห์หลักของไข่มดแดง ที่ทำให้เป็นที่นิยมนำไปปรุงอาหารหลากหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นยำ แกง หรือไข่เจียว ก็สามารถเพิ่มรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ให้กับเมนูนั้นๆ ได้อย่างลงตัวค่ะทุกคน สำหรับคนที่ไม่มีโอกาสได้ไปหาแหย่ไข่มดแดงเอง แล้วต้องการเลือกซื้อไข่มดแดงเพื่อให้ได้คุณภาพดีและสดใหม่ และเพื่อให้มั่นใจว่าจะได้รับประทานไข่มดแดง ที่มีรสชาติอร่อยและคุณค่าทางอาหารครบถ้วนนั้น สิ่งแรกที่ควรพิจารณาคือ ลักษณะภายนอกของไข่มดแดงค่ะ ควรเลือกซื้อไข่มดแดงที่มีสีขาวนวลหรือสีครีม ไม่ควรมีสีคล้ำหรือมีสิ่งสกปรกปะปนอยู่มากนัก นอกจากนี้ไข่มดแดงที่ดีควรมีลักษณะอวบอิ่ม ไม่เหี่ยวหรือแบน และควรมีขนาดใกล้เคียงกัน หากมีตัวอ่อนของมดแดงปะปนมาด้วยในปริมาณมาก แสดงว่าไข่มดแดงนั้นเก็บมานานแล้ว หรืออาจไม่ใช่ไข่ที่อยู่ในช่วงที่เหมาะสมสำหรับการบริโภคค่ะ และจุดสังเกตต่อมาก็คือ กลิ่นของไข่มดแดง ไข่มดแดงที่สดใหม่จะมีกลิ่นหอมอ่อนๆ เป็นธรรมชาติ ไม่ควรมีกลิ่นเหม็นอับหรือกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์ ซึ่งอาจเป็นสัญญาณว่าไข่มดแดงนั้นไม่สด หรืออาจมีการปนเปื้อน หากไม่แน่ใจในความสดใหม่ ควรสอบถามผู้ขายถึงวันที่ไปแหย่มา หรือแหล่งที่มาของไข่มดแดง เพื่อประกอบการตัดสินใจค่ะ และสุดท้ายนี้ให้ดูที่แหล่งที่มาและความน่าเชื่อถือของผู้ขาย เพราะก็เป็นปัจจัยสำคัญในการเลือกซื้อ ควรเลือกซื้อจากแหล่งที่มั่นใจได้ว่ามีการเก็บเกี่ยวไข่มดแดงและจัดจำหน่ายที่ถูกสุขลักษณะ เลือกซื้อจากร้านที่ดูสะอาดหรือจะซื้อจากคนที่ไปแหย่ไข่มดแดงโดยตรงก็จะดี ซึ่งจะช่วยให้มั่นใจในคุณภาพและความสดใหม่ของไข่มดแดงได้มากยิ่งขึ้นค่ะ ซึ่งการสังเกตลักษณะโดยรวม กลิ่น และความน่าเชื่อถือของผู้ขาย จะช่วยให้เราได้ไข่มดแดงที่มีคุณภาพดี สมราคา และปลอดภัยต่อการบริโภค ซึ่งในตอนที่ผู้เขียนเป็นเด็ก เคยได้มีโอกาสไปหาไข่มดแดงอยู่บ้างเหมือนกันค่ะ ก็ถึงได้มองภาพออกเกี่ยวกับการแหย่ไข่มดแดง แต่ตอนหลังมาไม่ได้มีโอกาสไปแหย่ค่ะ มีเพียงได้เลือกซื้อไข่มดแดงที่ตลาดเท่านั้น และมักซื้อกับคนที่มีอาชีพไปหาแหย่ไข่มดแดงโดยตรง ที่ในบางครั้งคนคนเดียวกันนี้ก็เดินมาขายตามบ้านค่ะ โดยในปัจจุบันผู้เขียนยังสามารถซื้อไข่มดแดงมาทำเมนูต่างๆ ตามที่สนใจได้ ปัจจุบันต้องใช้เงินจำนวน 50 บาท ถึงจะสามารถซื้อไข่มดแดงที่วางขายในกระทงใบตองได้จำนวนหนึ่งกระทง โดยไข่มดแดงปริมาณเท่านี้สามารถนำไปทำแกงผักหวานใส่ไข่มดแดง ไข่เจียวใส่ไข่มดแดงได้แบบพอเหมาะค่ะ แต่อาจน้อยไปสำหรับการทำยำไข่มดแดง ที่ถ้าทำเพื่อชิมคนเดียวก็อาจจะพอ ยังไงนั้นลองคิดเมนูก่อนไปเดินตลาดซื้อไข่มดแดงที่ตลาดก็จะดีค่ะ เพราะจะได้รู้ว่าต้องซื้อมากน้อยแค่ไหน และก็อย่าลืมนำเคล็ดลับการดูไข่มดแดงในบทความนี้ไปประยุกต์ใช้ด้วยนะคะ และผู้เขียนหวังว่าเนื้อในบทความนี้จะสามารถเป็นแนวทางให้กับคุณผู้อ่านได้บ้าง ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง หากชอบบทความแบบนี้อีก อย่าลืมกดติดตามหรือกดบุ๊กมาร์กหน้าโปรไฟล์ไว้นะคะ เพราะจะได้ไม่พลาดบทความใหม่ๆ ที่จะได้นำมาเผยแพร่ในเร็วๆ นี้ค่ะ เครดิตภาพประกอบบทความ ภาพหน้าปกและภาพประกอบเนื้อหาโดยผู้เขียน ออกแบบภาพหน้าปกโดยผู้เขียนใน Canva เกี่ยวกับผู้เขียน ภัคฒ์ชาลิสา จำปามูล จบการศึกษา: พยาบาลศาสตรบัณฑิต จากวิทยาลัยพยาบาลศรีมหาสารคาม กระทรวงสาธารณสุข และสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต (อนามัยสิ่งแวดล้อม) จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น มีความสนใจและประสบการณ์เกี่ยวกับ: สุขภาพ จิตวิทยาเชิงบวก การจัดการน้ำเสียและสิ่งปฏิกูล บทความอื่นที่เกี่ยวข้องโดยผู้เขียน 10 ของกินอีสานบ้านเฮา ของแปลกที่คนอีสานกิน แซ่บจนขอเพิ่ม ปลาจ่อม คนอีสาน ทำอะไรได้บ้าง รสชาติแบบไหน ยำตัวมดแดง ในภาคอีสาน คืออะไร อร่อยไหม กินยังไงดี เปิดประสบการณ์ความบันเทิงที่หลากหลายสุดปัง บน App TrueID โหลดเลย ฟรี !