อาหารพื้นบ้านภาคเหนือตอนบน ที่ปัจจุบันบางชนิดที่นับได้ว่าหากินยาก และ ไม่ค่อยมีให้เห็นตามท้องตลาดทั่วไป ด้วยวัตถุดิบที่หายาก สามารถหาได้ในฤดูกาลเท่านั้น วันนี้ผู้เขียนจะพามารู้จักกับเมนูที่หาทานได้ยาก ที่สำคัญเป็นเมนูอาหารเหนือโบราณ ดอกดิน เป็นอาหารป่าหายาก นิยมออกบนหินที่มีความชื้น หรือ ที่มีน้ำไหลตลอด ดอกดินจะออกในป่า ที่มีความชื้นสูง จะพบเจอในฤดูฝนมากที่สุด ลักษณะจะเป็นใบเล็ก ๆ มีสีเขียวคล้ำ ลักษณะเหมือนเจลลี่หรือวุ้น คล้าย ๆ กับสาหร่ายของญี่ปุ่น คนเหนือโบราณนิยมนำมาทำ เป็นเป็นอาหาร โดยนำดอกดิน มาล้างให้สะอาด ลวกให้สุก จากนั้นจะทำการย่างปลา แกะเอาส่วนเนื้อโขลกใส่ลงไปด้วย ส่วนเครื่องพริกแกง จะใช้พริกชี้ฟ้าย่าง กระเทียม กะปิ น้ำปลาร้า นำมาคลุกเคล้าให้เข้ากัน จากนั้นก็จะโรยด้วยผักชี หอมแดง มะเขือขื่น และมะแว้งขม เสร็จแล้วเราก็จะได้ ส้าดอกดิน อาหารพื้นเมืองโบราณที่อร่อย และหาทานได้ยาก เตา หรือ เทา สาหร่ายน้ำชนิดหนึ่ง นิยมอยู่ในบริเวณน้ำที่สะอาด ในลำธาร คลอง หรือ ทุ่งนา ที่อุดมสมบูรณ์ เตา ถือว่าเป็นสาหร่ายน้ำจืด ที่อุดมไปด้วยคุณค่าทางโภชนาการ ลักษณะจะเป็นเส้นสีเขียวเล็กกว่าเส้นผม ช่วงปลายฤดูฝน เตาจะมีความสมบูรณ์มากที่สุด นั่นจะเป็นช่วง ที่มีเตาวางขายอยู่ตามท้องตลาดทั่วไป จะอยู่บริเวณ น้ำที่สะอาดที่สุดเท่านั้น คนเหนือโบราณ นิยมนำเตา มาทำเป็นอาหาร ที่เรียกว่า ส้าเตา หรือ ยำเตา เมนูนี้เริ่มต้นจากการนำ เตา หรือ เทา มาล้างให้สะอาด บีบน้ำออกแล้วซอยพอให้มีขนาดที่เล็กลง บางพื้นที่นิยมนำไปตำ จากนั้นจะต้มน้ำปลาร้าให้น้ำเดือด กรองเอาเฉพาะส่วนน้ำปลาร้าเทลงไปในเตาที่ล้างสะอาดแล้ว เพื่อฆ่าเชื้อโรค และ ทำให้เตาพอสุก ส่วนเครื่องพริก จะใช้พริกขี้หนูสด หรือ พริกชี้ฟ้า โขลกกับกระเทียม ใส่กะปิ และปลาย่าง คนเหนือนิยมใช้ปลาดุกย่าง หรือ ปลาทูย่าง เพราะจะมีความมันหอม และ ได้เนื้อปลาเยอะ เมื่อนำทุกอย่างคลุกเคล้าเข้ากันแล้ว ก็จะใส่มะเขือขื่นซอย หอมแดงซอย ตะไคร้ซอย และมะแว้งขม ปรุงรสด้วยน้ำปลา เพียงเท่านี้ก็จะได้ ส้าเตา ที่อร่อยทานกับข้าวเหนียวร้อน ๆ ดอกแกขาว หรือ ดอกแกนา ดอกสีขาว มีก้านดอกสีเขียวอ่อน มักจะออกในช่วงของฤดูฝน ตอนเช้าตรู่จะมีดอกแกขาว หล่นลงเต็มพื้น คนพื้นบ้านนิยมนำมาทำเป็นอาหาร เช่น คั่วดอกแกขาว ดอกแคขาวมีสรรพคุณ เป็นยาหลายอย่างด้วยรสชาติที่ขม ช่วยขับลม ขับเสมหะ และ ทำให้เจริญอาหารได้เป็นอย่างดี คั่วดอกแกขาว เริ่มแรกนำเอาดอกแกขาว ล้างให้สะอาด จากนั้นนำไปลวกในน้ำเดือดประมาณ 1-2 นาที เสร็จแล้วนำมาซอยให้มีขนาดพอคำ ส่วนเครื่องพริกแกงจะใช้ พริกแห้ง กระเทียม กะปิ ข่า โขลกให้ละเอียด จากนั้นนำลงผัดกับหมูสับ หรือ คนเหนือโบราณ จะใช้ แคบหมู ผัดเครื่องให้หอม ใส่ดอกแกขาวที่เตรียมไว้ โรยด้วยหอมแดง เพียงเท่านี้จะได้คั่วดอกแกขาว ที่มีรสชาติขมนิด ๆ กลมกล่อม ทานกับข้าวเหนียวร้อน ๆ เข้ากันได้เป็นอย่างดี นับได้ว่าทั้ง 3 เมนู เป็นเมนูพื้นบ้านหาทานได้ยากจริง ๆ เมื่อท่านได้มีโอกาสเดินทางมาภาคเหนือ ในช่วงเวลาที่มีวัตถุดิบเหล่านี้ หรือ มีเมนูอาหารเหล่านี้วางขายในท้องตลาด ไม่ควรพลาดที่จะลิ้มลอง รสชาติของอาหารพื้นเมืองที่มีมาตั้งแต่อดีต ด้วยรสชาติที่อร่อย มีเอกลักษณ์กลิ่นอายของล้านนาโบราณ รับรองท่านจะหลงรักในอาหารพื้นเมืองล้านนาอย่างแน่นอนนอน หมายเหตุ รูปภาพโดยผู้เขียน