อ.อเวจี เขียน ภาพโดย Netnapha Vannajinda ...ปูนา เป็นศัตรูตัวฉกาจในแปลงข้าว โดยเฉพาะในฤดูกาลปักดำ เพราะปูนาวัยเจริญพันธุ์ชอบกัดกินกล้าอ่อนที่ปักดำ แต่ก็นั่นแหละ ฤดูกาลเปลี่ยนไปหมดแล้ว ชาวนาในแถบจังหวัดบุรีรัมย์ สุรินทร์ ศรีสะเกษ ไม่มีใครทำนาด้วยวิธีการดำอีกแล้ว ถึงมีก็ส่วนน้อย เพราะปัญหามาจากเรื่องของแหล่งน้ำ และฤดูฝนที่เปลี่ยนไปจากเดิมมาก บวกกับหลัง ๆ มานี้อุตสาหกรรมอ้อยและน้ำตาล รวมทั้งมันสำปะหลัง ทำให้เกษตรกรบางส่วนเปลี่ยนแปลงที่นานำมาปลูกพืชเศรษฐกิจเหล่านี้มากขึ้น ซึ่งมีการใช้สารฆ่าหญ้าฉีด ส่งผลถึงปูนาอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้… ...ปูนา ที่มีมากมายในฤดูฝน เริ่มน้อยลงเสียจนน่ากลัวว่าอาจจะสูญพันธุ์ อีกอย่างรสชาติของปูนาในฤดูฝนก็ไม่อร่อยแต่ถ้าบังเอิญดักได้มาก ด้วยลอบหรือไซ ชาวบ้านนิยมเอาไปต้มซดน้ำ พริก ข่า ตะไคร้ กระเทียมหรือหอม เกลือสัดส่วนตามใจชอบโยนลงในหม้อ ใส่น้ำเปล่าพอประมาณ ยกขึ้นตั้งไฟจนเดือด ตามด้วยปูนาชะตาขาด ใช้เวลาไม่นานก็สุกแล้ว ยกลงเด็ดผักขะแยงตามลงไป ส่งกลิ่นหอมฉุย ปรุงรสด้วยมะนาว น้ำปลาร้า อาจจะขาดไม่ได้ก็คือ ผงชูรส (มันไม่ใช่เรื่องดีหรือไม่ดีต่อสุขภาพ แต่หมายถึงว่าชาวบ้านนิยมกินแบบนี้)… (ภาพผู้เขียน) ...ปูนา จะมีรสชาติอร่อย หลังฤดูกาลเก็บเกี่ยว และต้องเป็นปูที่พยายามหนีตายด้วยการขุดรูลงไปอยู่ในใต้ดินเท่านั้น เพราะว่าปูจะสะสมไขมันเอาไว้ในกระดอง เป็นธรรมชาติของมัน ปูนาหน้านี้ โดยเฉพาะในปัจจุบัน ราคาค่อนข้างแพง ก็สมควร เพราะมันหายาก ขุดยาก บางตัวต้องขุดตามลงไปเป็นครึ่งวา เสี่ยงต่อภราดรภาพของคนขุดปูเหมือนกัน ถ้าไปขุดในที่นาของคนอื่นแล้วไม่ยอมกลบดินคืน ด้วยว่าธรรมชาติของปูนามักชอบขุดรูสูงขึ้นมาจากเหนือน้ำ ซึ่งนั่นก็คือข้างคันนา เมื่อขุดแล้วไม่ยอมกลบ แล้วบังเอิญเจ้าของนามาจ๊ะเอ๋เข้า... ...ปูนา ในฤดูกาลหลังเก็บเกี่ยว หากมีเยอะจะนำมาทำ ‘ละแว’ ละแวเป็นศัพท์เฉพาะ ความหมายของมันก็คือ ปูนาทั้งตัวที่ถูกป่นด้วยครก ปัจจุบันอาจจะใช้เครื่องปั่นความเร็วสูง ไม่ต้องห่วงหรอกว่าจะมีชีวิตอยู่หรือไม่ นำน้ำที่ได้จากปูนาบดไปต้มจนกลายเป็นน้ำข้น ๆ เครื่องปรุงเหมือนเดิมแบบต้มปู เสริมด้วยมะละกอดิบสับ หรืออื่น ๆ ตามชอบ ส่วนใหญ่ก็เป็นพืชผักข้างบ้านนั่นเอง ทำให้หอมด้วยผักขะแยง หากไม่มีก็จะเป็นต้นหอม ผักชีฝร่ั่งหรือผักชีลาว แต่เข้ากันที่สุดน่าจะเป็นผักขะแยงมากกว่า และจะชูรสอีกด้วยอูมามิก็คงต้องตามใจ แต่ความจริง เพียงแค่น้ำข้น ๆ มันวาวของปูนา ก็สุดยอดแล้วละ ภาพ Netnapha Vannajinda (แกงมันปู ใช้น้ำของปูนาเป็นส่วนประกอบ น้ำแกงข้น ๆ ได้จากปูป่น) ...ลักษณะของละแว ก็คือ อ่อม นั่นแหละ อ่อมปู ในภาษาลาว หรือ ละแวกะดาม ในภาษาเขมร หรือ ละแวกะปูในภาษาส่วย ปัจจุบัน ละแวกะดาม หากินได้ค่อนข้างยาก สืบเนื่องมาจากปูนาหาได้ยากขึ้นเอง...