ในช่วงฤดูแล้ง หลังจากที่ต้นไม้พร้อมใจผลัดเปลี่ยนใบเก่าเพื่อให้ใบอ่อน ยอดอ่อนได้แทงตาขึ้นมาเพื่อเติบโตเป็นใบใหญ่ใบหนาให้ร่มเงาเช่นเดิม เช่นเดียวกับรั้วมะขามของโรงเรียนแห่งหนึ่งในหมู่บ้านเรา ที่กำลังจะอวดยอดอ่อน ๆ ให้เชยชม ยั่วยวนชวนให้เด็ดไปลิ้มรส ยอดมะขามถือเป็นผักพื้นบ้าน อาหารชั้นเลิศที่ทุกคนรอคอยของฤดูกาลนี้เลยล่ะค่ะ ยอดมะขามอ่อน จะมีรสเปรี้ยวตามธรรมชาติอยู่แล้ว ซึ่งชาวบ้านนิยมนำมาทำอาหารได้หลากหลายเมนู เช่น ซี่โครงหมูต้มใบมะขามอ่อน ต้มใบมะขามอ่อนหมูสับ ต้มกะทิปลาสลิดใบมะขามอ่อน หรืออาจจะเอามาใส่ในแกงอื่น ๆ ที่ต้องการปรุงเปรี้ยวเพิ่มอีกก็ได้อีกด้วย ซึ่งรสเปรี้ยวในยอดมะขามจะมีความกลมกล่อมไม่เปรี้ยวจี๊ดเหมือนกับมะนาว และเป็นช่วงหน้าแล้งซึ่งมะนาวมีราคาแพงมาก ชาวไทใหญ่จึงใช้ผักที่มีรสเปรี้ยว เช่น ใบชะมวง ยอดมะยม ใบส้มเสี้ยว หรือผลไม้อื่นมาใช้ทดแทนมะนาว เช่น มะดัน มะอึก ตะลิงปลิง ทำให้ได้รสชาติตามฤดูกาลที่อร่อยไปอีกแบบค่ะ ยอดมะขามอ่อนหรือใบมะขามอ่อนนั้นมีคุณค่าทางโภชนาการมากมาย มีวิตามินอี วิตามินเค วิตามินบี รวมถึงแร่ธาตุอื่น ๆ อีกนับไม่ถ้วน อีกทั้งยังมีสรรพคุณเป็นยาระบายอ่อนๆ สามารถแก้ท้องผูก ช่วยขับลมในลำไส้ แก้อาการหวัด ช่วยขับเสมหะ แก้ไอ และคุณประโยชน์อื่น ๆ ที่สาธยายไม่หมดค่ะ เอาเป็นว่า ยอดมะขามคืออาหารอันโอชะของฤดูแล้งเลยทีเดียว ที่บ้านแม่ชอบทำส้มแกงโก้ หรือ ยำยอดมะขามอ่อน หรือยำยอดส้มปี้ เป็นอาหารของชาวไทใหญ่ การโก้ หมายถึง การปรุงอาหารแบบยำ ซึ่งวิธีการง่าย ๆ ไม่กี่ขั้นตอน และการเตรียมเครื่องปรุงก็หาได้ในท้องถิ่น ดังนี้ เครื่องปรุงและส่วนผสม 1. ยอดมะขาม 2. ยอดมะปิน (ยอดมะตูม) 3.หอมแดง 4. มะเขือเทศ 5. ปลากระป๋อง 6.ถั่วเน่า 7.กะปิ 8.เกลือ และผงปรุงรส 9. พริกป่น 10. แคปหมู วิธีทำส้มแกงโก้ 1. เด็ดยอดมะขาม ยอดมะปิน (ยอดมะตูม) ล้างน้ำให้สะอาด พักให้สะเด็ดน้ำ 2. นำกะปิไปละลายน้ำ พอข้นไม่เข้มจนเกินไป 3. นำใบมะขามและยอดมะตูมใส่กะละมังใบขนาดพอดี ใส่หอมซอย มะเขือเทศหั่นชิ้นเล็ก ปลากระป๋องตามด้วยเครื่องปรุงที่เตรียมไว้ และใช้มือขยำคลุกเคล้าให้เข้ากัน ปรุงรสตามใจชอบ 4. นำแคปหมูมาหักเป็นท่อน ๆ หรือตำให้พอละเอียด ใส่ลงไปคลุกเคล้าให้เข้ากันอีกที 5. ตักใส่จาน อาจจะโรยหน้าด้วยแคปหมูที่ตำพอละเอียดอีกก็ได้ แค่นี้ก็อร่อยได้แล้วค่ะ ได้ทั้งกับแกล้มและกับข้าวในคราวเดียวกันเลยค่ะ ปัจจุบันในช่วงฤดูแล้ง มะนาว หรือผักผลไม้บางชนิดมีราคาสูงขึ้น แต่ด้วยภูมิปัญญาของคนไทยในด้านอาหาร ที่นำผักผลไม้พื้นบ้านที่มีรสชาติต่าง ๆ มาช่วยปรุงรสอาหาร ก็สามารถช่วยลดต้นทุนและใช้ทดแทนเครื่องปรุงที่มีราคาแพงได้ แถมยังเป็นยาที่หาได้ง่ายตามฤดูกาลอีกด้วย ภาพทุกภาพถ่ายโดยผู้เขียน